تاریخ و جغرافیای دارالسلطنۀ تبریز

"تاریخ و جغرافی دارالسلطنۀ تبریز" کتابی است که نادر میرزا قاجار آن را دراواخر عمر به خواهش حاجی میرزا کاظم اعتضاد الممالک و به پاداش بزرگواری وفتوتی که در سقطۀ سال 1299 ه.ق از وی دیده بود، تألیف کرده است. در این کتاب که با دقت و حوصله و هوشیاری زیاد نوشته شده، از بنای تبریز و محل ومکان و تعداد نفوس و چگونگی آب و هوای آن و محلات و قنوات و مساجد و جوامع ومقابر و مزارات و ابنیه و آثار تاریخی این شهر و حوادثی که از صدر اسلام تا سال 1302 ه.ق ( تاریخ ختم کتاب ) بر آن گذشته، از جنگها و سیلها و زلزله ها و غیره و کسانی که بر آن حکومت کرده اند، از طایفۀ دنبلی و امرای قره قویونلو و آق قویونلو و پادشاهان قاجار، و خانواده های عمده و سرشناس آن،از قضات و علما و مشایخ و شاهزادگان و اعیان و منشیان و مستوفیان و شعرایی که از آنجا برخاسته اند و عادات و آداب و مراسم جشن و عزای آنان و اقسام اشجار و میوه ها و طعام ها، به تفصیل سخن رفته است و چندین فقره فرامین و مناشیر پادشاهان گذشته که بعضی از آنها جنبۀ تاریخی دارد، در این کتاب ثبتشده......

نویسندۀ با اینکه قصد نداشته کتاب خود را به فارسی سرهبپردازد و حتی به مناسبت مقام جا به جا لغات و عبارات عربی فراوان آورده،با اینهمه، کلمات روان و یکدست و زیبا و عموماً مطابق قواعد و اصول درستفارسی نویسی ترکیب شده است.

نادر‌میرزا قاجار (استرآباد ۱۲۴۲ـ تبریز ۱۳۰۳ق)

شاعر، جغرافیانویس، تاریخ‌نگار و شاهزادۀ ایرانی. پسر بدیع‌الزمان میرزاو از نوادگان فتحعلی‌شاه قاجار بود. نزد علمای تبریز، ازجمله میرزا یوسف دهخوارقانی و ملا محمود تسوجی، نحو و لغت آموخت. در ۱۲۶۳ق وارد خدمت دیوانی شد و ۴۰سال در خدمت مظفرالدین‌میرزا ولیعهد به‌کار دیوانی پرداخت و دراین مدت به مناصب گوناگون دولتی رسید. از آثارش: دیوان شعر؛ کتابطباخیبه فارسی؛نوادر نادری/نوادر‌الامثالدر امثال عربی؛اللسان فی اسماء اعضاء‌الانسانبه عربی؛تاریخ و جغرافیای دارالسلطنۀ تبریز/جغرافیای مظفریکه به سبکتاریخ بیهقیاست (تهران، ۱۳۲۳ق؛ تبریز، ۱۳۷۳ش).