در مجلد سوم، بخش چهارم این اثر بی نظیر که حاصل سالها تحقیق دکتر سید نورالحق کاوش است به شناخت شناسی و روش شناسی بیدل پرداخته شده است.
فهرست مطالب این مجلد
فصل اول: سیری بر مهم ترین پیشینه های شناخت شناسی و روش شناسی بیدل
الف- پیشینه‌های یونانی و یونانی‌مآبی ناخت‌شناختی و روش‌شناختی بیدل
1- فیلسوفان یونانی (از تالس تا ارستو). 2- یونانی‌مآبی (Hellenism)و مکاتب فلسفی آن، الف- کلبیان، ب- رواقیان، ج- اپیکوریان، د- شکاکان، ﻫ- گنوسیان، و- نوافلاتونیان
3- مدرسیان (Scholastikers)، الف- مکتب واقع‌انگاری (Realism)، ب- مکتب مفهوم‌‌انگاری (Conceptualism)، ج- مکتب اسم‌انگاری (Nominalism)، 4- تجددگرایان دوران رنساس (Renaissance)، 5- دانش‌ورفیلسوفان عصر جدید.
ب- خاست‌گاه‌های هندی شناخت‌شناختی و روش‌شناختی بیدل، 1- مکتب چارواکه/ سارواکا (Carvaka)، 2و3- مکتب‌های وایسیشیکا (Veiseshika)ونیایا (Nyaya)، 4و5- مکتب‌های سانکهیه/ سامکایا (Samkhya)و جوگ/ یوگا (Yoga)، 6 و7- مکتب‌های پوروامیمانسا (Purva- mimansa)و ودانتا (Vedanta)، 8- مکتب بودیسم (Buddhism)، 9- مکتب جاینیسم (Jainism)
فصل دوم- شناخت‌شناختی بیدل
1- تحقیق، نه تقلید. 2- طبیعت‌مایگی و دانش‌پایگی روح عرفانی بیدل. 3- خاست‌گاه و افزارهای شناخت. 4- شناخت‌افزارهای حسی
دماغ (مغز) یا دست‌گاه شناخت‌افزارهای پیدا و پنهان انسان، 1- شنوایی (سامعه)، 2- بینایی (باصره)، 3- بویایی (شامه)، 4- چشایی (ذایقه)، 5- بساوایی (لامسه)، 6- حس مشترک، 7- خیال، 8- متفکره (فکر)، 9- واهمه (وهم)، 10- حافظه (حفظ)، 5- عقل، 6- تأمل، 7- وحدت بُن‌مایه‌های خویش‌کاری افزار حسی و عقلی شناخت و نتایج معرفتی آن‌ها، 8- زبان، 9- محدودیت شناخت، 10- ندانم‌انگاری، 11- نسبیت شناخت.
فصل سوم- روش‌شناختی بیدل
1- روش تمثیل (Analogik): 1- ارکان (اجزاء) تمثیل، 2- اقسام تمثیل، الف- تمثیل غیر قطعی، ب- تمثیل قطعی، 3- ارزش تمثیل، 4- نمونه‌هایی از روش تمثیل (مدعامثل) بیدل
2- روش دیالکتیک (Dialektik): 1- اصول اساسی دیالکتیک هراکلیتوس، 2- افسانه‌‌مایه‌های دیالکتیک سقرات- افلاتون، 3- خاست‌گاه و اصول دیالکتیک هگل، 4- روش دیالکتیکی بیدل، الف- اصل حرکت و دگرگونی عام طبیعت هستی، ب- اصل تضاد، ج- اصل نفی، د- برایندِ (مُنْتَجَّۀ) فرایندِ اصل تضاد و اصل نفی دیالکتیکی.
مجلد اول، اینجا
مجلد دوم، اینجا
