اين كتاب دربرگيرنده بحث‌ها و جدل‌هاي مختلفي است كه از نيمة دوم سدة نوزدهم ميلادي تا امروز، دربارة سعدي صورت گرفته است.
جدال با سعدي در عصر تجدد در دو بخش « تحليل‌ها» و «جستجوها» تدوين شده كه در بخش نخست به اجمال، تحليلي از آثار سعدي وموقعيّت فكري و فرهنگي او ارائه شده و از بازتاب نام و آثارش در عصر او وعصرهاي بعد، ياد شده است.
اين بخش خود دربرگيرنده چهار فصل با عناوين: « چند نكته دربارة معلّم ونماد پختگيِ زبان فارسي»، « اشاره‌هايي در زمينة نفوذ و اعتبار سعدي دردورة خود و ادوار بعد» ، « نگاهي به شاعران و نثر نويسان عصر تجدّد در مكتب سعدي» و « بحث دربارة سعدي در عصر تجدّد: تفاهم يا جدال؟» است كه در دوفصل نخست ، مولف سعدي را معلّم و نماد پختگيِ زبان فارسي دانسته و معتقد است كه از نيمة دوم زندگي‌اش تا پيش از عصر تجدد، نفوذي بس گسترده وسهمگين بر ذهن ايرانيان و فارسي‌گويان و فارسي دانان داشته است.
در فصل‌هاي سوم و چهارم، از روزگار كهن به عصر تجدّد پرداخته و بهره‌مندي اديبان و شاعران و دانشوران و نويسندگان ايران را در اين عصر از آثار سعدي نشان داده است.
در ادامه با رعايت امانت، تحليلي از آرای منتقدان سعدي (چه منتقدان مطلق،چه منتقدان نسبي و چه منتقدان مشروط) و برخي از دليل‌هاي «نقد»، «بي‌مهري»،«نكوهش» و «ناسزا» نسبت به او ارائه شده است.
در بخش دوم «جستجوها» مولف به گردآوري و نقل «نقدها و پاسخ‌ها و حمله‌ها ودفاع‌ها»يِ مربوط به سعدي در عصر پرداخته است كه بيانگر يك جريانِ پرتداومتاريخي در يك دورة صد و پنجاه ساله دربارة سـعدي است.
هم‌چنان كه از عنوان كتاب برمي‌آيد، اين كتاب بر پاية نوعي نگاه تاريخي به موضوعي ادبي شكل گرفته است. بنابراين، اشاره‌ها و بحث‌هاي ادبي، اغلب، درجهتِ تكميلِ «نگاه تاريخي» بوده است.
