جامعه شناسی مهاجرت ایرانیان به بلژیک
کتاب « بررسی جامعه شناختی مهاجرت ایرانیان به کشور بلژیک، مهاجرت ناخواسته» نوشته نادر وهابی توسط انتشارات فروغ در کلن آلمان به چاپ رسید. کتاب با یک مقدمه، سه فصل و یک فرهنگ نامه مهاجرت در 198 صفحه در بهمن ماه 1390 (دسامبر 2011) انتشار یافته است. چکیده ای به سه زبان فرانسوی، انگلیسی و فارسی به پایان کتاب افزوده شده است.
اصل کتاب در ماه مه 2011 به زبان فرانسه توسط انتشارات ارمتان در پاریس با عنوان زیر به چاپ رسیده بود که توسط نریمان آشنا به فارسی ترجمه شده است:
La migration iranienne en Belgique, Une diaspora par défaut, Paris, L’Harmattan, 2011.
در دوره های مختلف تاریخی، مهاجرت ایرانیان به کشورهای اروپایی انگیزه های متفاوت داشته است اما به وضوح می توان دلایل تجاری و آموزشی را نخستین تکانه های مهاجرت ایرانیان به این کشورها برشمرد. مهاجرت ایرانیان به اروپا پدیده ای مدرن و امروزی محسوب می شود که عمدتا در سده بیستم گسترش یافته است هر چند که خاستگاه اصلی آن به آغاز برقراری مناسبات دیپلماتیک میان ایران و کشورهای اروپایی در سده های گذشته و مشخصا با بلژیک در سده نوزدهم باز می گردد. این کشور کوچک اروپای غربی مقصد اصلی مهاجرت ایرانیان نبوده است اما در دو برهه مهم تاریخی به یکی از مقاصد اصلی مهاجرت ایرانیان تبدیل می شود. وقوع انقلاب اسلامی در ایران در سال 1357 (1979 میلادی) و وقوع جنگ عراق با ایران در سال 1359 (1981 میلادی) از جمله عوامل بنیادی تسریع مهاجرت ایرانیان به خارج از کشور بودند. این دو عامل، انگیزه های مهاجرت ایرانیان را که پیش از انقلاب به حوزه های تجارت و آموزش محدود مانده بود گسترش بخشیدند و به آن رنگ و بوی سیاسی، اجتماعی و اقتصادی دادند.
در این میان، آنچه که جایگاه بلژیک را به عنوان یک کشور مقصد مهاجرت ایرانیان برجسته می سازد نقش ناخواسته آن در مهاجرت ایرانیان بوده است. یک دگرگونی مهم تاریخی- حذف روادید ورود ایرانیان به بوسنی به عنوان یک کشور نوبنیاد اروپایی که از خاکستر ستیزه های خونین قومی سربرآورده بود- درهای مهاجرت را به روی آن دسته از ایرانیانی گشود که به دلایل مختلفی چون احساس عدم امنیت سیاسی، اجتماعی، اقتصادی یا مذهبی در پی ترک دیار و خروج از کشور بودند. برای بسیاری از این ایرانیان، بلژیک مقصد اصلی آنها نبود بلکه عوامل دیگری چون همسایگی آن با کشوری چون انگلستان از جمله دلایل مهاجرت ایرانیان به این کشور بوده است. از اینجاست که مهفوم بنیادی کتاب نادر وهابی یعنی « مهاجرت ناخواسته» شکل می گیرد و او بر بستر این مفهوم است که می کوشد روند مهاجرت ایرانیان را در چارچوب جامعه شناسی مهاجرت مورد بررسی قرار دهد. پرداختن به این مفهوم تازه در مطالعه جامعه شناختی مهاجرت ایرانیان به بلژیک که بین دسامبر 2008 تا ژوئیه 2010 با همکاری دانشگاه لی یژ صورت گرفته است، نویسنده را در بطن زندگی ایرانیان مهاجر قرار داده و موجب ارتباط نزدیک او با آن ها در انجام پژوهش میدانی اش شده است. پژوهش او پیش از هر چیز بر محور گفت و گوها با این مهاجران،38 نفر، و ثبت و بازنگاری سرگذشت ها و سیر مهاجرت ایشان استوار بوده است. برپایه چنین پژوهش های میدانی است که او توانسته زمینه های تاریخی مهاجرت ایرانیان به بلژیک، قوس مهاجرت ایرانیان، دلایل و انگیزه های مختلف آن، شیوه ها و روش های انجام مهاجرت، چگونگی ورود به بلژیک و چند و چون استقرار ایرانیان در این کشور و وضعیت کنونی آنها و خصوصیات نسل جوان آن را مورد بررسی و مطالعه قرار دهد.
برخی از نقاط قوت این کتاب موضوع پژوهشی تازه آن، اتکای نویسنده به پژوهش میدانی، روزآمد بودن موضوعات بررسی شده، ومهم تر از همه بررسی های آماری دقیق و موشکاف آن برای دست یابی به آمار دقیق جمعیت مهاجران ایرانی بلژیک است که انجام آن خالی از دشواری های پژوهشی نبوده است. نگاه علمی و عاری از پیش داوری مولف نسبت به موضوعات پژوهش خود که طیف وسیعی از ایرانیان از اقشار مختلف اجتماعی و سیاسی را در بر می گیرد از جمله دلایل دیگری است که به این پژوهش اعتبار می بخشد. ارتباط عینی و رو در روی نویسنده با موضوعات پژوهش خود که از جمله ویژگی های مصاحبه های علمی است و همچنین کسب اعتماد ایشان سبب شده است که کتاب از حالت خشک علمی یا پژوهش آماری صرف خارج شده و در لحظاتی بار عاطفی و انسانی مصاحبه ها خواننده را در لایه های فرامتنی پژوهش فرو برد. این مصاحبه ها که برخی از آنها با چهره های شناخته شده سیاسی و دست اندرکاران اداری نظام پیشین ایران صورت گرفته ارزش های تاریخی بالایی به کتاب می بخشد و زوایای ناگفته ای از تاریخ معاصر ایران را روشن می سازند.
نریمان آشنا
